Δευτέρα 8 Δεκεμβρίου 2008

ΤΕΛΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ


Υπάρχει σήμερα πολιτική συνείδηση;
Εισήγηση του Βαγγέλη Παπαδόπουλου
Δημοσιογράφου – συγγραφέα, νομαρχιακού συμβούλου Αθηνών



Σάββατο 29 Νοεμβρίου, 17:00-21:00
Αμφιθέατρο Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Τριπόλεως
Β΄ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ




Κυρίες και κύριοι,
λένε, ότι μόρφωση είναι ό,τι σου μένει απ’όσα διάβασες ή άκουσες. Και επομένως είναι δύσκολο να ψάξεις στα σπλάχνα του καθενός για να διακρίνεις τις επιτομές, τα συγγράματα, τα μάστερς, τα ντοκτορά, τα πάσης φύσεως διπλώματα και τις βιβλιογραφίες.
Είναι φυσικό και επιβεβλημένο μιλώντας μπροστά σ’ένα εκλεκτό επιστημονικό ακροατήριο, όπως αυτό, του Β΄ επιστημονικού συμποσίου φιλοσοφίας, οι θέσεις μου να στηρίζονται στις αναγκαίες επιστημονικές πηγές τις οποίες εσείς γνωρίζετε κάλλιον εμού, αφού ως καθύλην αρμόδιοι μελετητές έχετε καθημερινή επαφή και χρήση. Θα ήταν επομένως ανιαρό και άχαρο να απαριθμήσω και να συνθέσω απόψεις, σαφώς γνωστές σε σας, ως αποτέλεσμα κάποιας μελέτης – το οποίο βεβαίως το επιχειρώ.
Έχω όμως την εντύπωση, ότι η συνεισφορά μου στο σημερινό επιστημονικό συμπόσιο θα ήταν περισσότερο χρήσιμη, αν κατέθετε βιώματα, συμπεράσματα και στοιχεία μιας σαραντάχρονης δημοσιογραφικής πορείας στο πολιτικό γίγνεσθαι, έτσι ώστε, να ήταν περισσότερο χρηστική και συμπληρωματική της σχετικής βιβλιογραφίας. Κυρίως, όμως, να θέσω ερωτήματα. Όπως ερώτημα είναι και ο τίτλος της σημερινής μου εισήγησης: “Υπάρχει σήμερα πολιτική συνείδηση;” Για να κάνουμε όμως αυτό το ερώτημα, για να ρωτήσουμε αν υπάρχει πολιτική ή θρησκευτική συνείδηση, ή κοινωνική συνείδηση, θα πρέπει να αποδεχθούμε πρωτίστως, ότι υπάρχει συνείδηση!
Διότι αν δεν υπάρχει συνείδηση, τότε η συμπεριφορά μας προέρχεται από καθαρά και μόνον υλικές σωματικές διεργασίες και λειτουργίες της διάνοιας.
Πώς όμως τότε εξηγείται, πολλές σκέψεις, αποφάσεις και πράξεις μας, ενώ είναι λογικά επεξεργασμένες να φαίνονται μέσα μας, ότι δεν είναι σωστές;
Μπορούμε να ισχυριστούμε, λοιπόν ότι αυτή που ελέγχει, τεστάρει και κρίνει τη συμπεριφορά μας, εντελώς μυστικά και εσωτερικά μέσα μας, είναι η συνείδηση;
Αν απορρίψουμε την ύπαρξή της δεν χρειάζεται να συνεχίσουμε την έρευνα και τη συζήτηση. Συνείδηση – λέει το τραγούδι του Κώστα Χατζή – έχουν τ’ανθρωπάκια…
Τι είναι λοιπόν συνείδηση;
Κυρίες και κύριοι,
η πρόσκληση να παραστώ και να μιλήσω στο συνέδριό σας μου έδωσε την ευκαιρία να ανατρέξω στις γνώσεις μου, στις μνήμες μου και στις εμπειρίες μου. Ξαναδιάβασα σχετικά βιβλία για το θέμα, ζήτησα από τους συνεργάτες μου να μου μεταφράσουν ξένους συγγραφείς που ασχολήθηκαν με αυτό και αναζήτησα πηγές που θα με βοηθούσαν στην τελική επεξεργασία της σημερινής μου εισήγησης.
Τι είναι λοιπόν συνείδηση;
Η ερώτηση αυτή μπορεί να μοιάζει απλή και σαφώς είναι απλή αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Η συνείδηση είναι συγχρόνως ό,τι πιο προφανές και ότι πιο πολύπλοκο και δύσκολο που μπορούμε να ερευνήσουμε.
Θα έλεγε κανείς ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη συνείδηση προκειμένου να ερευνήσουμε αυτή την ίδια, όσο παράξενο κι άν φαίνεται, ή θα πρέπει να απομονώσουμε τον εαυτό μας από αυτό ακριβώς που θέλουμε να μελετήσουμε.[1]
Σαφώς η ψυχολογία, η βιολογία και η νευροεπιστήμη έφτασαν ύστερα από πολύχρονες μελέτες στην ουσία του προβλήματος, όταν αντιμετώπισαν νέα ερωτηματικά όπως:
- Τι κάνει η συνείδηση;
- Θα μπορούσαμε να είχαμε εξελιχθεί χωρίς τη συνείδηση;
- Μπορεί η συνείδηση να είναι μια ψευδαίσθηση;
Ο ψυχρός και αντικειμενικός μελετητής καταλήγει στο συμπέρασμα, ότι το μυστήριο δεν έχει ακόμα λυθεί. Στην ουσία είναι τόσο βαθύ όσο ήταν πάντοτε, παρά τα όσα ως τώρα έχουμε καταγράψει. Ουσιαστικά το παιχνίδι έχει δύο πλευρές: από τη μια υπάρχουν οι δικές μας εμπειρίες και από την άλλη πιστεύουμε, ότι έξω από εμάς υπάρχει ένας φυσικός κόσμος που δημιουργεί αυτές τις εμπειρίες. Αυτή την πραγματικότητα οι άνθρωποι στην πλειονότητά τους την υιοθέτησαν. Δηλαδή αναγνώρισαν έναν δυϊσμό, την πεποίθηση δηλαδή ότι υπάρχουν όντως δυο διαφορετικοί κόσμοι. Η άποψη αυτή κυριαρχεί σήμερα στις περισσότερες από τις μη δυτικές κουλτούρες, αν και κάτι αντίστοιχο ισχύει και στις περισσότερες εξελιγμένες δυτικές κοινωνίες.
Οι κυριότερες θρησκείες έχουν αποδεχθεί σχεδόν όλες, το δυϊστικό στοιχείο.
Οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι πιστεύουν σε μία αιώνια ψυχή.
Οι ινδουιστές στο άτμαν ή στο θεϊκό εγώ που υπάρχει μέσα μας.
Μόνον ο βουδισμός απορρίπτει την ιδέα ενός επίμονου εσωτερικού εαυτού ή μιας ψυχής.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε, ότι και μεταξύ των άθρησκων ο δυϊσμός κυριαρχεί στην κουλτούρα της δύσης.
Δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός, ότι οι θεωρίες της νέας εποχής επικαλούνται την ικανότητα του νου, τη συνείδηση ή το πνεύμα με τη βεβαιότητα, ότι αποτελούν κάτι ξεχωριστό, όπως και η εναλλακτική θεωρία προβάλλει την επίδραση του νου πάνω στο σώμα αναγνωρίζοντας αυτομάτως, ότι ψυχή και σώμα είναι δυο χωριστά πράγματα.
Αυτά άλλωστε εισηγήθηκε επίσημα το 17ο αιώνα ο Γάλλος φιλόσοφος Ρενέ ντε Καρτ (Rene Descartes) στην δυϊστική θεωρία του που περισσότερο είναι γνωστή σε μας ως “καρτεσιανός δυϊσμός”.[2]
Υπάρχουν όμως και πολλοί φιλόσοφοι και επιστήμονες που απορρίπτουν κατηγορηματικά όλες τις μορφές δυϊσμού προτάσσοντας κάποιο είδος ενισμού.
- Οι ιδεαλιστές πιστεύουν θεμελιώδη την ψυχή.
- Ο υλισμός θεωρεί θεμελιώδη την ύλη.
Και εδώ έχουμε το πρόβλημα:
- Πως μπορεί να εξηγηθεί η συνείδηση; Πως μπορεί ένας φυσικός εγκέφαλος, μία δηλαδή αμιγώς υλική υπόσταση να δημιουργήσει συνειδητές εμπειρίες ή άρρητες ποιότητες; Αυτό που λέμε δηλαδή κουάλια (qualia). Αυτό το πρόβλημα είναι και ονομάζεται “δύσκολο πρόβλημα” της συνείδησης που όρισε με τον νεολογισμό του το 1994 ο Αυστραλός φιλόσοφος Ντέιβιντ Τσάλμερς (David Chalmers).[3]
O Νέϊγκελ (Nagel) χαρακτήρισε το πρόβλημα “μυστηριακό” και ο αμερικανός φιλόσοφος Κόλιν Μακ Γκιν (Colin McGinn) υποστήριξε, ότι οι άνθρωποι είναι “γνωστικά κλειστοί” υπογραμμίζοντας, ότι δεν έχουμε ελπίδα να κατανοήσουμε τη συνείδηση, όπως ακριβώς ένας σκύλος δεν έχει καμιά ελπίδα να καταφέρει να διαβάσει την εφημερίδα που μεταφέρει στο στόμα του. Και ο ψυχολόγος Στέφεν Πίνκερ (Stephen Pinker) προσθέτει, ότι ενώ μπορούμε να κατανοήσουμε τη λειτουργία του νου, η συνείδηση για μας παραμένει κάτι το άπιαστο.
Συνθέτοντας όλες αυτές τις πληροφορίες και αναφορές, εάν η συνείδηση είναι ένα επιπρόσθετο συστατικό, τότε είναι εύλογη η απορία να θέλουμε να ρωτήσουμε γιατί το έχουμε. Δηλαδή μπορεί να εξελιχθήκαμε χωρίς τη συνείδηση και γι’αυτό θέλουμε να ξέρουμε γιατί τελικά εξελίχθηκε ή εάν έχει εξελιχθεί τελικά και σε άλλα πλάσματα. Επομένως, παρόλο ότι δεν υπάρχει ένας, γενικώς, αποδεκτός ορισμός της συνείδησης, εντούτοις μπορούμε να ισχυριστούμε ότι συνείδηση σημαίνει υποκειμενική εμπειρία ή φαινομενική εμπειρία. Δηλαδή αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο φαίνονται τα πράγματα σε εμένα κατά αντιδιαστολή προς τον τρόπο με τον οποίο είναι αντικειμενικά.
Και στη μεν φαινομενική εμπειρία, όπου υπάρχει η αντικειμενική πραγματικότητα, δεν χωρά αμφισβήτηση, τουλάχιστον με τους όρους, τα μέσα και την κρατούσα άποψη που δεχόμαστε κάτι ως αντικειμενικό, στη δε υποκειμενική εμπειρία θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας:
- τις κληρονομικές καταβολές
- την επίδραση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζούμε και
- τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις που έχουμε, τη γνώση και την παιδεία.
Από την άλλη πλευρά όμως, - όπως προανέφερα - εάν η συνείδηση είναι εγγενές χαρακτηριστικό των σύνθετων εγκεφαλικών διεργασιών και αδιαχώριστη από αυτές, τότε δεν έχει νόημα να τεθούν άλλες ερωτήσεις.
Εδώ αξίζει να προσθέσουμε μία άλλη θεώρηση των πραγμάτων όπως την καταθέτει η Ορθόδοξη θεολογία.[4] Άλλο ο νους, που ανά πάσα στιγμή και από οποιοδήποτε μέρος υπάρχει, αντιλαμβάνεται, ερεθίζεται και επικοινωνεί ως ομοούσιο στοιχείο της τριαδικής θεότητας, που σημαίνει ότι “εν εσμέν” και ότι “εν ειμί κατοικεί ο Θεός” και άλλο οι νοητικές εγκεφαλικές λειτουργίες της νόησης που ουσιαστικώς συνθέτουν τις διεργασίες του εγκεφάλου.
Αυτό που νοιώθουμε μέσα μας το οποίο και ελέγχει την ορθότητα της σκέψης και των λογικών πράξεών μας, ανεξαρτήτως πώς το χαρακτηρίζουμε ή πώς το ονομάζουμε έχει απόλυτη σχέση με τον δημιουργό του ανθρώπου αφού είναι πλασμένος “καθ’ομοίωση”.
« Ο νους είναι ο “οφθαλμός” της ψυχής και όργανο θεογνωσίας. Στην κανονική λειτουργία του ο νους εδρεύει στην καρδιά. Όταν αδρανοποιηθεί η λειτουργία του (πτώση) συγχέεται με τη διάνοια και τους λογισμούς της. Στη φυσική του λειτουργία ο νους είναι έμπλεως χάριτος (ναός Θεού) και προσεύχεται αδιάλειπτα. Έχει δηλαδή την “αέναη μνήμη” του Θεού (νοερά ευχή) και ετοιμάζει τον άνθρωπο για την ένωσή του με τον Θεό (θέωση). Η νοερά ευχή, συνεπώς, είναι η φυσική λειτουργία του νου μέσα στην καρδιά, η οποία πέραν από τη βιολογική, έχει και πνευματική λειτουργία. Η προσευχητική λειτουργία του νου μέσα στην καρδιά είναι ένα μνημονικό σύστημα, παράλληλα με το κυτταρικό και εγκεφαλικό, αλλά ασύλληπτο – και γι’αυτό άγνωστο – στην επιστήμη.[5]
Στο σημείο αυτό δεν πρέπει να παραβλέψουμε τον τελεολογικό σκοπό της ύπαρξης της συνείδησης. Για να υπάρχει πρέπει να υπάρχει κάποιος λόγος και κάποιος σκοπός της ύπαρξής της. Αν λοιπόν υπάρχει, κι αν από την ουσία της είναι στοιχείο Θεού κι αν ο άνθρωπος είναι κατ’εικόνα Θεού, τότε αυτονόητα έχει στόχο – σκοπό την τελείωση και θέωση του ανθρώπου. Γι’αυτό και τον ελέγχει συνεχώς.
Είναι όμως δυνατόν ο άνθρωπος να γίνει υπεράνθρωπος και Θεός; Η συνείδησή του είναι εκείνη που τον οδηγεί. Κι αν δεν μπορεί να γίνει, ή δεν επιθυμεί, τουλάχιστον ας μη γίνει υπάνθρωπος.
Ένας γενικός ορισμός της συνείδησης (consciousness) είναι αυτός που παρέχεται στο “Νέο Διεθνές Λεξικό του Γουέμπστερ (Webster’s New International Dictionary)” και ο οποίος αποδίδει τη μέση λαϊκή αντίληψη σύμφωνα με την οποία συνείδηση είναι: «επίγνωση ενός προσώπου, ότι η διαγωγή του (conduct), οι προθέσεις του (intentions), ή ο χαρακτήρας του (character) έχουν ηθικήν αγαθότητα (moral goodness) ή είναι αξιόμεμπτοι (blame worthiness), μαζί με ένα συναίσθημα υποχρεώσεως να είναι το ίδιο ή να πράττει αυτό που θεωρείται αγαθό (καλό).συχνά με ειδικό συσχετισμό στα συναισθήματα ενοχής (guilt) ή τύψεως (remorse) για κακές πράξεις». [6]
Ο Ε. Π. Παπανούτσος παρατηρεί ότι πολύ συχνά μεταχειριζόμαστε τους όρους ατομικότητα και συνείδηση «με πολλές και διάφορες σημασίες και για τούτο συχνά δημιουργείται σύγχυση που συσκοτίζει τα πράγματα. Υπάρχει συνείδηση με ψυχολογικό και συνείδηση με ηθικό νόημα. Η ηθική συνείδηση προϋποθέτει την ψυχολογική αλλά είναι κάτι περισσότερο. Είναι ένας ανώτερος βαθμός συνειδησιακής υπάρξεως και μια ξεχωριστή, πνευματική θα την ελέγαμε ποιότητα». [7]
Ο όρος συνείδηση αναφέρεται σαφώς στο ρόλο που διαδραματίζει το άτομο (individual) στην διαμόρφωση ή την αποδοχή των κοινωνικών κανόνων (social norms) και των ηθικών γνωμόνων (moral standards).
Το άτομο βιώνει τους ενδοπροβεβλημένους (introjected) κοινωνικούς κανόνες σαν δική του συνείδηση. οι κανόνες αυτοί δεν αποτελούν μόνο έναν καθρέπτη εξωτερικού καταναγκασμού (external coercion) και αυθεντίας (authority), αλλά και προβολή επίσης της δικής του ατομικότητας (indiniduality). Συνείδηση είναι, τουλάχιστον εν μέρει, η έκφραση του ατόμου στις σχέσεις του μες τους άλλους σε διάφορες περιστάσεις. Δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της προσαρμογής (adaption) του ατόμου, αλλά και η αυτοεπίγνωσή του». [8]
«…Στην ιστορία της ηθικότητος μπορεί καθαρά να ανιχνευθεί η εσωτερίκευση (internalization) και η εξατομίκευση (individualization) της συνειδήσεως. Από εκεί αναδύεται βαθμιαία η έννοια ότι το καλό (ή αγαθότης) είναι κάτι που η διάνοια μπορεί να το συλλάβη σαν κάτι αυθύπαρκτο και ανεξάρτητο από εξωτερικές κυρώσεις (external sanctions)».[9]
Ξεκινώντας από τους κορυφαίους στοχαστές της αρχαιότητας, όπως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, που ασχολήθηκαν θεωρητικά και εμπειρικά με την έννοια της πολιτικής, ως τους σημερινούς επιστήμονες και διανοούμενους, παρατηρούμε, ότι οι απόψεις διίστανται ως προς τον καθορισμό του στόχου της πολιτικής συνείδησης και του ορισμού της. Πολύ περισσότερο δυσκολευόμαστε να καθορίσουμε τον όρο και την ουσία της πολιτικής. Πολλοί υποστηρίζουν ότι κύρια συστατικά της κοινωνίας είναι ο λαός, το σύστημα και η ηγεσία.
Μέσα από τον οραματισμό της ιδανικής «Πολιτείας» ο Πλάτων βλέπει την «τάξη» των «αρχόντων» ως συστατικό στοιχείο της κοινωνίας.[10] Είναι γνωστή άλλωστε η ρήση του ότι «η Πολιτεία τότε κυβερνάται καλά, όταν οι βασιλείς φιλοσοφούν και οι φιλόσοφοι κυβερνούν» άποψη που δικαιώνει αξιολογικά και δεοντολογικά την ύπαρξη της ηγεσίας. Σήμερα στην πολιτική επιστήμη δεν υπάρχει καθολικά αποδεκτά ορισμός της έννοιας της πολιτικής και κατά ακολουθία της πολιτικής συνείδησης. Και δεν θα είχε νόημα να δοθεί ένας οποιοσδήποτε ορισμός ως ο μοναδικός και έγκυρος. “Αντίθετα επειδή είναι μεγάλος ο αριθμός των προσπαθειών που έχουν γίνει για να δοθεί ο ορισμός της πολιτικής, είναι αναγκαίο κάθε συστηματική μελέτη να κάνει μια απόπειρα σφαιρικής παρουσίασης των κατευθύνσεων στις οποίες προσανατολίζονται οι διάφορες έννοιες της πολιτικής και του κοινού πυρήνα αυτού που μπορεί γενικά να θεωρηθεί ως πολιτική”.[11]
Μπορεί να γίνει διάκριση σε τουλάχιστον τέσσερις βασικές έννοιες της πολιτικής:
1. Ως το σύνολο της δραστηριότητας του κράτους (στενή έννοια της πολιτικής)
2. Ως οργάνωση της κοινωνίας
3. Ως καταμερισμός αγαθών
4. Ως αγώνας για την εξουσία[12]
“Πολιτική συνείδηση είναι η επίγνωση της πολιτικής ή των πολιτικών ιδεών”. [13]
“Γενικά, η πολιτική συνείδηση μπορεί να οριστεί ως τρόπος που οι άνθρωποι κατανοούν την κοινωνία και εκδηλώνεται συνήθως με την μορφή των πολιτικών ιδεολογιών όπως «συντηρητικός», «μετριοπαθής» και «προοδευτικός».[14]
«Από την σκοπιά της πολιτικής κοινωνιολογίας, η πολιτική ιδεολογία, η οποία απαιτείται συνήθως στη διαδικασία της πολιτικής κοινωνικοποίησης, όχι μόνο ασκεί μεγάλη επίδραση στην πολιτική συνείδηση των ατόμων μέσα στην πολιτική κοινωνία αλλά δίνει επίσης, μια κατεύθυνση στα πολιτικά κόμματα για ανάληψη πολιτικών τακτικών». [15]
Η σημερινή μορφή της ιδεολογικής συνείδησης στα δυτικά συστήματα, είναι η αναπαραγωγή της δεδομένης κοινωνικής πραγματικότητας. Αποκομμένο από πραγματικές εμπειρίες, και σε κατάσταση ανοσίας απέναντι σε κάθε αμφισβήτηση και ουσιαστικό προβληματισμό, το άτομο αντιμετωπίζει την αντιφατική πραγματικότητα μόνο λεκτικά: «Το υποκείμενο επιτρέπει… στον εαυτό του μόνο απόψεις που αποτελούν έκφραση των αντικειμενικών συνθηκών. Η υποτιθέμενη άποψή του, επαναλαμβάνει και αναμασά τις τυποποιημένες απόψεις όλων. Καθώς το υποκείμενο δεν έχει ουσιαστική επαφή με την πραγματικότητα, κάτω από συνθήκες ψυχρότητας και αποξένωσης, όλα τα λεγόμενά του υποβιβάζονται σε απλή άποψη, που μπορεί να καταγραφεί και να μετρηθεί, και που φυσικά θα μπορούσε να είναι διαφορετική… Κάθε άτομο γίνεται “τυχαίο δείγμα”, και έτσι αποκαλύπτεται το ρήγμα μεταξύ αντικειμενικού κόσμου και λογικής. Παραδεχόμενο την τυχαιότητά του, το υποκείμενο υποτάσσεται στην εξουσία». [16]
Πέρα από αυτά η “ταξική” συνείδηση (class consciousness) είναι όρος που χρησιμοποιείται από Μαρξιστές ιδεολόγους και προσδιορίζει την ταύτιση ενός ατόμου ως συνειδητού όντος (conscious being) με τα συμφέροντα της κοινωνικής του τάξεως (social class) ένας όρος δηλαδή που προσδιορίζει την αυτοεπίγνωση του ατόμου ως μέλους του κόμματος.
Παρ’όλον ότι θα μπορούσε κανείς να υιοθετήσει την αντίληψη του Αριστοτέλη – ότι η πολιτική απαρτίζεται από τις προσπάθειες μιας κοινωνίας (society) ή μιας κοινότητος στην επιδίωξη μιας καλής ζωής (την ίδρυση μιας «δικαίας Πόλεως») – οι σύγχρονοι ορισμοί της πολιτικής αναγνωρίζουν ότι η καρδιά του προβλήματος βρίσκεται στη διαμάχη για τη φύση της καλής ζωής (good life) και τον συσχετισμό των ομαδικών συμφερόντων προς αυτήν. Η διαμάχη (σύγκρουση, ανταγωνισμός), η εξουσία (ισχύς) και η πολιτική τακτική (η γραμμή) αποτελούν τα κεντρικά αναλυτικά στοιχεία για τον ορισμό της πολιτικής.[17]
Από τα αναλυτικά στοιχεία, εκείνο που υπογραμμίζεται συχνότερα είναι η εξουσία. «Πολιτική πράξη είναι αυτή που συντελείται μέσα στις προοπτικές της εξουσίας (ισχύος)», κατά τους Λάσγουελ (H. D. Lasswell) και Κάπλαν (Α. Kaplan). Αν ο ορισμός σταματούσε εδώ, θα μπορούσαν να θεωρηθούν ουσιαστικά όλες οι διαπροσωπικές σχέσεις (interpersonal relations), ως ένα βαθμό πολιτικές.[18]
Το γενικό αυτό νόημα της πολιτικής καθίσταται μερικές φορές πιο εξειδικευμένο. Συγκεκριμένα η εφαρμογή του όρου περιορίζεται ώστε να υποδηλώνει τη συμπεριφορά που αποβλέπει σε εξουσία ή ισχύ (power – oriented behaviour), αλλά μέσα στην κυβερνητική διαδικασία (process of government) και μέσα στα πλαίσια του κράτους (state). Έτσι, ο Κι (V. O. Key), λέγει ότι η πολιτική «ασχολείται με τις ανθρώπινες σχέσεις της υπεροχής (επιβολής – super ordination) και της υπαγωγής (subordination), της κατεξουσιάσεως (επικρατήσεως – dominance) και της υποταγής (submission), μεταξύ των κυβερνώντων (governors) και κυβερνωμένων (governed). Η μελέτη της πολιτικής είναι η μελέτη αυτών των συσχετισμών πολιτικής ισχύος. Αυτό που απασχολεί όσους ασκούν πολιτική (τους δρώντες πολιτικούς – practicing politicians) είναι η πρόσκτηση και διατήρηση πολιτικής ισχύος (εξουσίας)». [19]
Για την επιτυχία του στόχου αυτού ο πολιτικός μπορεί να φτάσει στο έσχατο σημείο υπέρβασής του αγγίζοντας τα όρια του μακιαβελικού: “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”. Χωρίς φραγμούς, χωρίς όρια, χωρίς αναστολές.
Σημαντικό στοιχείο της εξέλιξης μιας πορείας και για να βγάλουμε τα πιο σωστά συμπεράσματα, εκτός από τη γνώση του εσωτερικού μας κόσμου και του εξωτερικού, είναι το βίωμα. Αυτό που θα λέγαμε σήμερα “εφαρμοσμένη τεχνολογία”! Δηλαδή: Αν ένας οικονομολόγος δεν έχει τα βιώματα του ανθρώπου της αγοράς, δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι η θεωρία του θα έχει ευεργετικά ή θετικά έστω, αποτελέσματα στην κοινωνία. Κι αν ένας πολιτικός επιστήμων δεν νοιώσει τα βιώματα ενός πολιτικού δύσκολα μπορεί να ερμηνεύσει συμπεριφορές και πολιτικές πράξεις.
Η πολιτική συμμετοχή προέρχεται ακριβώς από το γεγονός ότι τα υποκείμενα που έχουν αναπτυχθεί και σχηματισθεί μέσα στις κοινωνικές συνθήκες επιθυμούν να διαμορφώσουν με την σειρά τους και να αλλάξουν αυτές τις συνθήκες, η βίωση των οποίων δημιουργεί μέσα τους την επιθυμία για αλλαγή. Οι εμπειρίες μετασχηματίζονται σε πολιτική συνείδηση:
1. με την ανάλυση των στοιχείων των προσωπικών εμπειριών, τα οποία επιδέχονται γενίκευση, οπότε οι προσωπικού χαρακτήρα εμπειρίες συνδιάζονται με εμπειρίες πολιτικού περιεχομένου.
2. με την επίτευξη της σύνδεσης φαινομενικά εξατομικευμένων και μεμονωμένων εμπειριών με ένα πλαίσιο κοινωνικών συσχετισμών, που επιτρέπει την σύνδεση εμπειριών με συλλογικά συμφέροντα. [20]
Σαφώς, ο στόχος μπορεί να είναι μια δίκαιη πολιτεία και η καλή ζωή. Αλλά για να φτάσουμε στο επιθυμητό χρειάζεται να πετύχουμε τον απόλυτο συσχετισμό ομαδικών και προσωπικών συμφερόντων.
Είναι η διαμάχη και η σύγκρουση. Είναι η πολιτική τακτική, είναι η εξουσία και η διαχείριση της. Φτάνουμε πολλές φορές στο σημείο να δεχθούμε ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις ως ένα σημείο είναι πολιτικές. Και αυτό είναι μια συμπεριφορά που αποβλέπει στην εξουσία και στην ισχύ μέσα στο κράτος και στην κυβερνητική διαδικασία. Γιατί στόχος όσων ασκούν πολιτική είναι η πρόσκτηση και διατήρηση της πολιτικής ισχύος, δηλαδή της εξουσίας. Με θεμιτά ή πολλές φορές και αθέμιτα μέσα.
Και στα μεν θεμιτά μέσα έχουμε την ηθική που τα καθορίζει. Στα αθέμιτα όμως τι μπορεί να συμβαίνει; Ποια είναι τα όρια της πολιτικής συνείδησης που συνήθως τα ορίζει η πολιτική, η προσωπική και η κομματική σκοπιμότητα; Και πού η πολιτική ηθική ταυτίζεται με την ηθική (για να είναι θεμιτή) ή την υπερβαίνει, ή υπολείπεται αυτής;
Ένα σημείο στο οποίο εφάπτεται η ηθική με την πολιτική ηθική, είναι εκείνο της ελαστικής συνείδησης. Χωρίς Θεό, όλα επιτρέπονται και ασφαλώς δεν υπάρχει μέτρο ελέγχου, σύγκρισης, χαρακτηρισμού και ηθικής αξιολόγησης των πράξεων. Φτάνουμε στον αμοραλισμό. Είναι η θεώρηση της ζωής έξω από την ηθική γιατί ηθική δεν υπάρχει με αντικειμενική και καθολική θεμελίωση. Η κακία και η αρετή, λέει ο Τάϊν , είναι προϊόντα, όπως η ζάχαρη και το βιτριόλι.
Αμοραλισμός, είναι ένας όρος που μπήκε στη σύγχρονη εποχή, στις φιλοσοφικές, πολιτικές και αισθητικές συζητήσεις, στη θέση του αηθικισμού.
Στην αρχαιότητα μπορούμε να δούμε αυτό το πνεύμα του αμοραλισμού στους σοφιστές, Θρασύμμαχο, Πώλο, Καλλικλή και άλλους.
Ο Νίτσε υποστηρίζει πως δεν υπάρχει αντικειμενική ηθική μέσα στον κόσμο. Δηλαδή δεν υπάρχουν ηθικά φαινόμενα αλλά υπάρχουν μόνον ηθικολογικές ερμηνείες των φαινομένων.
Και ο Μαξ Στίρνερ συμπληρώνει ότι η προώθηση του προσωπικού συμφέροντος είναι ο ύψιστος κανόνας της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η κοινωνική ευημερία είναι ένα απλό είδωλο που δεν μπορεί να ισχύσει με κανένα νόμο.
Η συνείδηση, και κατ’επέκταση η πολιτική συνείδηση διαμορφώνεται ηθικά από τις υπάρχουσες προσλαμβάνουσες παραστάσεις, τα από αιώνων αρχέτυπα και τις αξίες και ασφαλώς από το περιβάλλον μέσα στο οποίο διαμορφώνονται.
Λέμε συχνά: Μα, αυτός, είναι ασυνείδητος! Αυτός δεν έχει συνείδηση του τι κάνει. Τι εννοούμε; Ότι αντικειμενικά ή ηθελημένα δεν γνωρίζει, ή δεν θέλει να γνωρίζει, δεν πιστεύει ή δεν θέλει να πιστεύει, δεν σκέφτεται ή δεν θέλει να σκέφτεται τον αντίκτυπο ή τις συνέπειες των πράξεών του.
Να γιατί ο Ε. Παπανούτσος ισχυρίζεται, ότι η ηθική συνείδηση προϋποθέτει τη ψυχολογική!
Αλλά, πιστέψτε με, είναι κάτι περισσότερο…
Υπάρχει λοιπόν συνείδηση! Υπάρχει και πολιτική συνείδηση! Όπως υπάρχει και ασυνειδησία…
Η γλώσσα, κυρίες και κύριοι, πέρα από την επιστήμη, μεταφέρει από γενιά σε γενιά όρους, παροιμίες, μύθους, ιστορίες, κανόνες συμπεριφοράς και ηθικές φράσεις με λαϊκή σοφία, που αποτελούν κανόνες ζωής και εκφράζουν το λαϊκό περί της Δικαιοσύνης αίσθημα. Υπάρχει η αιδώς και η ύβρις.
Και καταγράφει τους συνειδητούς πολίτες και πολιτικούς όπως και τους ασυνείδητους.
Ο ασυνείδητος πολιτικός δεν μπορεί να σταθεί μπροστά σε συνειδητούς πολίτες. Ούτε όμως ένας ασυνείδητος πολίτης μπορεί να βρει καταφύγιο σ’έναν ευσυνείδητο πολιτικό. Τα μεγέθη είναι άρρητα συνδεδεμένα.
Γι’αυτό, σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, που είναι πρώτη στη διαφθορά οι ευθύνες αφορούν και τους πολίτες και τους πολιτικούς. Επιμερίζονται. Το βαλς χορεύεται από δυο.
Όταν ένας ασυνείδητος πολίτης εξυπηρετείται από έναν πολιτικό γίνεται και ο ίδιος ο πολίτης συνένοχος. Αν αρνηθεί ο ευσυνείδητος πολιτικός την εξυπηρέτηση, χάνει τον ψηφοφόρο. Ίσως η παρακμή να έχει αυτή την εικόνα.
Όσοι κατά καιρούς, σκοπίμως, θέλησαν να αμφισβητήσουν τη διαχρονικότητα των Ελλήνων, θα μπορούσαν άριστα να πεισθούν για το αντίθετο και μόνον από την περίπτωση του Δίκαιου Αριστείδη. Τον εξωστράκησαν γιατί βερέθηκαν ν’ακούν, ότι είναι δίκαιος!
Υπάρχει λοιπόν πολιτική συνείδηση ή οποία και βαθμολογείται από τα όχι που μπορεί κανείς να διατυπώσει. Όπως υπάρχει και ασυνειδησία που καταγράφεται από τα όσα ΝΑΙ σημαδέψουν την πορεία της ζωής του καθενός από μας.
Και αυτό είναι θέμα ελεύθερης επιλογής…
Σας ευχαριστώ।



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ


[1] Susan Blackmore, Συνείδηση:Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2007
[2] Rene Descartes, Meditations, objections and Replies, Hackett Pub., London, 2006
[3] D. Chalmers, Philosophy of mind:Classical and Contemporary Readings, Oxford University Press, London, 2002
[4] Γ. Μεταλληνός, “Σύντομη αναφορά στο Βυζάντιο, την Κωνσταντινούπολη, τους ησυχαστές και την άλωση της Πόλης”, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη, 2008
[5] Γ. Μεταλληνός, “Σύντομη αναφορά στο Βυζάντιο, την Κωνσταντινούπολη, τους ησυχαστές και την άλωση της Πόλης”, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη, 2008
[6] Webster’s New International Dictionar, G. Bell, 2nd edition, London, 1947
[7] Ε. Π. Παπανούτσος, Ηθική, γ έκδ., Ίκαρος, Αθήνα, 1970
[8] Z. Barbu, Democracy and Dictatorship, Routledge & Kegan Paul, 1956
[9] M. Ginsberg, Reason and Unreason in Society, Longmans, Green, London, 1947
[10] Κ. Δεσποτοπούλου, Πολιτική Φιλοσοφία του Πλάτωνος, Σεφερλή, Αθήνα, 1957
[11] Kurt Lenk, Πολιτική Κοινωνιολογία, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1990
[12] W. C. M. Mackenzie, Συγκριτική Πολιτική Επιστήμη, Φρανκφούρτη–Βερολίνο–Βιέννη, 1972
[13] T. Bilton, K. Bonnet, P. Jones, D. Skinner, M. Stanworth, A. Webster, Introductory Sociology, MacMillan Press Ltd, London, 3rd ed., 1996
[14] Kim Ho-Ki, “Changes in Ideological Terrain and Political Consciousness in South Korea”, Korea Journal, Autumn 2005
[15] Kim Ho-Ki, “Changes in Ideological Terrain and Political Consciousness in South Korea”, Korea Journal, Autumn 2005
[16] Adorno, Κοινωνιολογικά γραπτά, τόμος 1.
[17] Julius Gould & William L. Kolb, Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών, Νίκας – Τεγόπουλος 2ος τόμος, Αθήνα, 1972
[18] H. D. Lasswell & A. Kaplan, Power and Society, Yale University Press, New Haven, 1950
[19] V. O. Key Jr, Politics, Parties, and Pressure groups, Crowell, New York, 1955
[20] Kurt Lenk, Πολιτική Κοινωνιολογία, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1990

1 σχόλιο:

Om είπε...

Μα τί είναι αυτά που λέτε;
υπάρχει συνείδηση;

Ξέρετε, η ιδέα της ηθικής συνείδησης είναι το μεγαλύτερο ψέμα της ανθρωπότητας.
Αυτό το ψέμα επέτρεψε ''στους άλλους'' να επιβληθούν και να υποτάξουν τις μάζες, όπως και συμβαίνει ακόμα και τώρα
και θα συμβαίνει για πάντα.

Φιλικούς Χαιρετησμούς!